68. Јас книжевник и Јас обичен смртник заедно
за творечкиот сомнеж
За него сме пишувале многупати, а имајќи го предвид пред сѐ неговото поттикнувачко значење.
На почетокот само накусо за неговата суштина и значење, повеќе како потсетување:
Една голема мисла, можеби најпрецизна дефиниција на сомнежот од Аврелиј Августин, а која еднакво-директно и индиректно се однесува и на творечкиот:
„Кој може да се сомнева дека живее, да се сеќава, да увидува, да сака, да мисли, да знае и да суди? Па и тогаш кога некој се сомнева, тој живее; кога се сомнева, се сеќава на она во што се сомнева; кога се сомнева, увидува дека се сомнева; кога се сомнева, сака да биде сигурен; кога се сомнева, мисли; кога се сомнева, знае дека нешто не знае; кога се сомнева, просудува дека со нешто не треба лесно да се согласи. Во што било друго некој да се сомнева, не смее да се сомнева во сето ова. Зашто кога не би било сето ова, не би можело да има ни сомневање“.
Треба да се има предвид и ставот на Гете дека со знаењето расте и сомневањето, како и на Леонардо да Винчи: „Сликарот кој не се сомнева во своите способности малки постигнува“.
Секогаш го истакнуваме правото на сомневање. Се разбира, за него пишувале, се изјаснувале многумина други творци, во сите области на човековата креативност; во текот на создавањето на едно конкретно дело или по него, односно по неговото завршување како истовремен почеток на ново.
Сега сакаме тој-творечкиот сомнеж да го поставиме во корелација со реакцијата на читателот во текот на создавањето на едно дело: кога е тој сведок на неговото создавање, кога го следи или кога е непосреден „соучесник“ (интерактивна креативност). Разбирливо, бидејќи сме Јас книжевник и Јас обичен смртник, конкретизирањето ќе биде со книжевно дело.
Творечкиот сомнеж ние го согледуваме на две рамништа: во процесот на создавање и/или воспримање на делото и како „вграден“, значи како постојан во завршеното дело.
Имено, во процесот на создавање, еднакво и/или наспоредно со воспримањето (од страна на оној што го чита, гледа, доживува, го впива во себе), тој е мошне силен, но и варијабилен (напати исцрпувачки за авторот). Може да биде посилен и од идејата, замислата, изразот, дискурсот, па и контекстуалноста. А, пак, како „вграден“, како постојан во завршеното дело, тој е дел од неговите стојности, заедно со траењето во дефиниран простор и затврдено време.
Буквално секој ден „се бориме“ со творечкиот сомнеж: со која динамика да го продолжиме дејството-да ја развиваме содржината, во кој правец да продолжи дијалогот, до која мера да ги портретираме ликовите, а најмногу дали ќе успееме да останеме на границата помеѓу нивните-сопствените и заедничките стварни и заумни светови. Сето тоа проследено со „вообичаениот“: од првата до последната страница романот да биде читлив-разбирлив, но не и „лесен“, најмалку „забавен“; затоа што е длабоко филозофски, ја „проблематизира“ близоста помеѓу луѓето како вонвремена димензионалност на егзистенцијатеа, изедначувајќи ги вредностите на минатото, сегашноста и иднината.
Како и да е…
Како многупати досега, сигурни сме дека токму творечкиот сомнеж ни помага секое книжевно дело да го заокружиме или затвориме, можеби и да го завршиме. Со надеж дека постојано ќе се отвора или ќе се продолжува во оној што ќе го чита откако ќе го прочита.
