Франоса Мари Аруе Волтер е француски филозоф, книжевник и историчар, најзначаен претставник на просветителството. Роден е на 21. ноември 1694., а умрел на 30. мај 1778. г.
Едно од неговите главни начела е дека прогресот на општеството и цивилизацијата не е можен без толеранција. Христијанството и Католичката црква биле негови големи противници. Го обвинувале дека ја поткопува позицијата на црквата, со тоа и на монархијата, а што води кон сеопшта деградација на моралот.
Тој не бил приврзаник на републиката. Сметал дека идеите на просветителството ќе се остварат со настојувањата на просветеното дело на владејачките елити. Негов идеал е умерена и либерална монархија.
Заедно со својот соперник Жан Жак Русо, Волтер се смета за предвесник на Француската револуција.
Позначајни дела: романот „Кандид“, „Филозофски писма“, „Филозофски речник“ и 40.000 писма, од кои 15.000 се организирани во 13 тома „Плејади“.
Од “Филозофски речник” за ентузијазмот:
Овој грчки збор значи возбудување на утробата, внатрешен немир. Дали Грците го измислиле тој збор за да ги изразат нервните потреси, грчењата и ширењата на стомакот, силното стегање на срцето, забрзаниот тек на пламените духови што се креваат од стомакот кон мозокот кога е човекот живо погоден?
Или тоа име ентузијазам најнапред му е дадено на стомачното вознемирување, на превиткувањето на онаа Питија која на триножецот во Делфи го примала Аполоновиот дух низ едно место кое, се чини, е создадено само да прима тела?
Што ние подразбираме под ентузијазам? Колку нијанси на нашите чувства! Одобрување, чувствителност, возбуда, немир, запрепастување, страст, занес, лудост, копнеж, бес; еве ги сите состојби низ кои може да мине таа жална човечка душа.
Некој земјомер присуствува на трогателна трагедија; тој забележува само дека е правилно водена. Младиот човек покрај него е возбуден и не забележува ништо; една жена плаче; еден друг млад човек е толку потресен што, за негова несреќа, и самиот ќе направи трагедија; зафатен е од болеста на ентузијазмот.
Центурионите или воените трибуни, кои војната ја посматрале само како занает со чија помош може нешто да се стекне, заминувале мирно во борба, како што градежниот работник се искачува на покрив. Цезар плачел пред споменикот на Александар.
Овидиј за љубовта зборувал само со духот. Сафо го изразила ентузијазмот на таа страст; ако е точно дека тоа ја чинело живот, тогаш тоа е затоа што ентузијазмот кај неа прераснал во лудост.
Ентузијазмот е пред сѐ дел од лошо сфатена побожност. Млад факир, кој го гледа врвот на својот нос додека изговара молитви, постепено се загрева се додека не поверува оти на себе има синџири тешки педесет фунти, на што возвишеното Битие ќе му биде мошне благодарно. Тој се успива во мислите полн со Брама, и секако ќе го види и на сон. Дури, понекогаш, во онаа состојба кога човек не е буден или сонлив, од очите му избиваат искрички; тој го гледа Брама искапен од светлината, паѓа во занес, и таа болест често станува неизлечива.
Најретка работа е да се поврзе ентузијазмот со разумот; разумот се состои во тоа што нештата секогаш се гледаат такви какви што се. Оној што во пиојанство ги гледа нештата двојно, тогаш е лишен од разум.
Ентузијазмот е токму како виното; може да предизвика голема разрабеност на крвните садови и толку силни трепети во нервите, кои целосно го уништуваат разумот. Тој може и да предизвика само лесни потреси кои само малку ја забрзуваат работата на мозокот; тоа се случува во големите настапи на говорништво, а особено во возвишената поезија. Разумниот ентузијазам е својство на големите поети.
Тој разумен ентузијазам е усовршување на нивната уметност; тоа некогаш наведувало на мисла дека нив ги инспирираат боговите, и тоа е она што никогаш не е речено за други уметници.
Како разумот може да управува со ентузијазмот? Така што поетот најнапред прави распоред на својата слика: притоа разумот го држи моливот. Но ако тој сака да ги сака своите ликови и да им подари особини што донесуваат страсти, тогаш фантазијата се загрева, ентузијазмот работи; тој станува тркач понесен од трката; но патеката останува обележана.
