Графитите се пораки на јавни површини, во пишувана или ликовна форма. Именувани се според италијанскиот збор „graffito“ што значи чкртање, а коренот го влече од стариот грчки збор „graphein“- пишување.
Интересно е дека графитите постојат уште од стара Грција и Рим, а нивната современа историја започна во 1968., со појавата низ њујоршкото метро. Меѓутоа, иако за цртачите претставуваат уметничко дело, во многу земји се сеуште забранети со закон и се третираат како вандализам.
Историјата на графитите е позната. Сепак, различни се мислењата токму во врска со нејзиниот почеток: едни сметаат дека настанале во 60-те години на минатиот век во Филаделфија, други во врска со социјалните немири во Франција (во Париз), а трети го наведуваат името на момчето Таки, кој на почетокот од 70-те кај својата работа како курир почнал да пишува ТАКИ 183 (183 била улицата во која живеел). Имено, тој и се посветил на оваа забава со голем фанатизам и бил забележан од весникот „Њујорк Тајмс“. Во 1971.г. бил објавен разговор со него што предизвикал внимание, па графитите се прошириле низ Њујорк и низ целиот свет.
Постои приказна за тоа кога настанал првиот графит кој отворено ја критикувал власта, ако не се сметаат сликите од пештерите. Забележан е на една пирамида во Египет. Кога научниците ги дешифрирале хиероглифите, дошле до епохално откритие кое можеби го забележал еден од работниците. Пишувало: „Фараонот е пијаница“.
Напоредно со мерките на постојано бришење односно покривање на ѕидовите на кои се испишуваат со ново бојосување, за што се трошат милиони долари, се развиваат и позитивни мерки на соработка: се предвидуваат посебни површини за нив и се организираат натпревари и прегледи.
Денес можат да се видат разни графити, но најупотребувана техника е пишување со спреј. Се пишуваат самостојно или во клан(„krew“).
Оние што се подетално запознаени со „графитоманијата“, знаат заblack book (црна книга), која содржи скици на цртачи на графити, понекогаш и фотографии на завршени дела (piece- скратено од masterpiece- уметничко дело), што се чува од полицијата оти може да се употреби како доказ на суд. Знаат и за различни стилови, на пример Wild (див стил), Old school (стара школа), Anti итн.. Наведуваат и повеќе форми: наједноставна еTAG- претставува стилизиран потпис, потоа BOMBA графит- во две бои, кој се работи брзо, најчесто на забранети места, и PIECE, графит кој содржи премини на бои, ефекти, слики.
Упатените нагласуваат дека пораките на фасадите и оградите се всушност глас на народот. Тие се понекогаш смешни, а понекогаш мошне сериозни, неретко и вистински мудрости. Социолозите и други стручни се согласуваат дека ѕидовите во сите градски, па и во селските средини отсекогаш служеле како место за вресок, крик на незадоволство, искажување на радост или љубов, за хумор и сатира- пред се исмевање на моќните.
Во нашево време графитот станува се поактуелен, а за тоа најмногу придонесува Интернет. На пример, се смета дека Youtube е еден вид ѕиден весник.
Што се однесува на Република Македонија, некои хроничари сметаат дека првиот графит е напишан во 60-те години на минатиот век. Бил со политичка содржина, критикувајќи ја комунистичката власт.
Најново (поразително) сознание, забележано деновиве во текст на BBC Macedonian. com.: дека во Скопје речиси нема графити!
Се наведува дека политиколози и претставници од невладиниот сектор, кои се занимаваат со човековите права, сметаат дека е тоа знак оти политичките партии, посебно оние на власт, не сакаат да слушнат никаков вид на критика. Графитите со политичка и со социјална содржина пак, се ретки и најчесто пречкртани со црн спреј. За разлика од многу светски метрополи, во Скопје нема ѕидови за цртање, дозволени од градските власти.
Се цитира ставот на политичкиот аналитичар и професор на Факултетот за правни науки на универзитетот ФОН во Скопје, Мерсел Биљали:
„Партиите, кои немаат доволен демократски капацитет или имаат тоталитарна содржина, се алергични на секоја изјава која асоцира на нивната неспособност. Јас мислам дека е многу важно и научно докажано дека е подобро луѓето да ги оставите да се искажат јавно затоа што контролирањето на умот доведува до безумие“.
Џабир Дерала, од невладината организација „Цивил- Центар за слобода“, вели дека во Скопје нема графити со досетлива содржина и подлабока мисла, бидејќи ѕидовите најчесто се узурпирани од политички активисти на кои им недостасува политичка култура:
„Кога ќе видам некој безобразен, глупав политички графит, кој има единствена намера да навреди опонентска политичка партија, јас чувстувам како лидерот на таа партија сам го напишал тој графит. И многу се смеам после тоа кога го замислувам во неговата вратоврска и костум како излегува од неговиот „Мерцедес“ и со спреј црта некој графит, а го гледаш дека не го бидува ни за мислење, ни за пишување графити“.
Испишувањето графити е забрането и казниво со Законот за јавна чистота (на јавни објекти е забрането и цртање и лепење плакати). Казната за испишување графити е 50 евра.
Еве некои мошне успешни, пред се досетливи графити испишани во некои светски метрополи:
-Пролетери од сите земји, извинете. Ваш Маркс!;
-Секогаш ме фаќаат додека пишувам гра…;
-Заборавив што значи да се биде сенилен;
-Секогаш сум затрупан од работа. Рудар;
-Да, светлото во фрижидерот навистина се гаси кога ќе ја затвориш вратата. Сега пушти ме да излезам;
-Минатата ноќ сонував дека сум изел огромна крофна. А кога се разбудив, не можев да ја најдам перницата;
-Некогаш бев млад и убав, денес сум само „и“;
-Некогаш бев нерешителен…, а можеби и не сум?;
-На неписмените пристапот им е забранет;
-Пушењето ти ја скратува цигарата.
