Со Волфганг Амадеус Моцарт се сретнав на многу необично место и во негово време, дури беше уште жив; ден-два пред да почине во Виена, два месеца пред да наполни триесет и шест години и да биде погребан на селски гробишта, без обред и без свештеник; во заедничка гробница за седдумина безимени мртви.

Се сретнав со него во една калдрмисана пуста уличка, слабо осветлена со канделабри прилично оддалечени една од друга; значи, повеќе уличка за сенки и сеништа, одошто за живи и мртви луѓе. Чекоревме по уличката, а нашите чекори одекнуваа со продолжен екот во ноќната тишина. Притоа, тој ја одбиваше мојата упоритост да разговараме за неговата музика, за неговото грандиозно творештво од дури сто и седумдесет и девет музички дела.

Инсистираше дека многу од камерните, симфониските, религиозните и оперските дела, за различни соло инструменти, а најмногу за пијаното, не ги смета за завршени; кога би оживеал, секако многу што во нив би поправил или би надградил, многу и би збришал. Зошто? Нема зошто. „Едноставно, музиката сè до мојата смрт беше во мене неугаслив оган“. Само се согласи дека оперите „Волшебната флејта“, „Свадбата на Фигаро“ и „Дон Жуан“ се негови најдобри дела, впрочем на нив најдолго работел, до исцрпеност, но Јохан Волфганг Гете секако претерува кога него го смета за гениј, а сите негови дела се со трајни вредности.

Моцарт не сакаше да разговара со мене ни за неговата смрт во бедотија. Само што му ја спомнав, го прашав дали знае дека во смрт го испратило само неговото верно куче, гробот не му бил обележан, наводно седум години подоцна работници ја прекопале заедничката гробница и него вите останки ги пренеле во посебен необележан гроб, па е тоа мистерија до ден-денес; збришана е каква било трага на негов земен живот. Не му беше важно. Рамнодушно ја премолче мојата забелешка дека во деновите пред да биде погребан, на седми декември илјада седумстотини деведесет и првата, имало големо невреме, а јас верувам дека тоа било придружба на неговото умирање.

Волфганг Амадеус Моцарт со особен интерес прифати да разговараме за ближните воопшто. Конкретно: дали човек може да живее без нив додека е жив и дали на сегашни и идни потомци треба да им го завешта она што го создал? Или, пак, тоа да му се остави на човештвото, како дел од духовното богатство на човечката цивилизација, и тоа без оглед на односот спрема него како творец додека бил жив?

Прво го прашав за татко му, Леополд Моцар, и мајка му, Ана Марија, дали се тие на кој било начин жртви на неговиот детски, момчешки и краток брачен живот; со оглед дека татко му бил музичар и композиторот, а мајка му била грижлива мајка на која Моцартовата мзуичка наобразба и кариера ѝ биле примарни. Ми одговори кратко:

-Татко ми повеќе влијаеше на мене, токму со оглед дека беше исто така композитор и негов учител. Ме одушевуваше неговата образованост. Беше посветен на музиката, свиреше на чембало, виолина и оргули, а беше и професор по музика. Ако може да се смета како жртва, тоа е дека е малку познат, би рекол дека е сосем непознат како композитор на симфонии, концерти, дивертимента, пантомими, опери, ораториуми и кантати. Многу време по мојата смрт мошне важно беше неговото теоретско дело „Експеримент за систематско учење и свирење виолина“. Мислам дека е така со секое татковство.

За мајка ми сигурно знаеш, умре во Париз ненадејно, на педесет и седум години, Не се дозна од што. Ме придружуваше на патувањата низ Европа кога барав работа. Умре на педесет и седум, а ме родила на триесет и пет.

Ме изненади:

-Не знам што ти е на ум во врска со ближните, конкретно без нив, но јас сакам да обрнеме внимание на една од моие сестри, постарата-Марија Ана Валбурга Игнатија Моцарт. Како дете, уште на единаесет години таа настапуваше како пијанист на моите концерти  низ Европа. Ги свиреше со мене најтешките сонати и концерти за пијано. Својата музичка кариера ја заврши како многу ценета професорка по пијано, а ослепе на седумдесет и четири години. Што се однесува на мојот став за ближните…

Му наметнав свој став:

-Јас мислам дека обусловеноста на животот на творецот особено од најближните, како и нивното влијание на создавањето дела, каков што си ти, гениј, се неминовиа, но не пресудни. Мислам дека тоа во најголема мера се однесува на животната егзистенција, а во најмала на поттикот и инспирацијата за создавање дела. Тие се внатрешни, во човекот. Творечки дух и творечки сомнеж. Не случајно те избрав токму тебе, Волфганг, за да си докажам на себеси дека творецот никогаш ништо не им должи на ближните, а неговите потомци не може автоматски, значи и незаслужено да ги живеат благодатите на неговото творештво. Ако не им го оставил да го чуваат како завештание, тоа не му припаѓа никому. Значи, треба да исчезне пред неговото исчезнување.

Волфганг Амадеус Моцарт се замисли, па одмавнувајќи со рака, како да се ослободува од некаква пајажина околу себе, рече отсечно:

-Знам на што мислиш конкретно. На мојот „Реквием“. Не го негирам тоа што е општопознато, а благодарение на мојата Констанца.

Да, во годината на мојата смрт, неколку месеци пред да умрам, дојде еден непознат и се престави како претставник на некој што бара од мене да напишам реквием. Ми понуди многу пари, па прифатив. Здравјето веќе ми беше прилично нарушено, па до пред денот на мојата смрт успеав да напишам две третини. Имено, ги напишав двата почетни става, а остатокот го скицирав. Ги напишав и првите осум такта од Лакримозата.

Сега доаѓа она што го очекуваш, како потврда на твојот став:  

Откако починав, мојата љубов Констанца се исплаши дека ќе ѝ ги бараат парите назад, па го замоли мојот ученик Јозеф Еиблер да го доврши Реквиемот. Тој оркестрира само дел од мојата скицирана музика. Го предаде на друг мој ученик, Франц Зисмаер. Тој го заврши, но при комплетирањето на делото своерачно ја препиша целата партитура и му ја предаде на нарачателот. Тоа за да не се знае дека во него има нешто вградено од него.

Да, точно е дека непознатиот нарачател беше грофот Фон Велсег-Ступах, кој често плаќаше за да му се напише музика која потоа ја објавуваше како своја. Реквиемот го нарача во знак на сеќавање на неговата покојна сопруга. Познато е и дека деценија ѝ беше потребна на Констанца за да го убеди грофот да ме признае мене како вистински композитор.

Јас:

-Моцарт, зошто е како проклетство сиромаштијата врзана за творците, особено за генијалците како тебе, со огромно, неизмерно творештво? Не прифаќам дека токму таа е поттикнувач, дури услов без кој тоа не е можно. Во суштина, нема врска со ближните или без нив, но посредно има. Има примери во историјата кога тие го користеле, па и го злоупотребувале заработеното од делата. Со други зборови, нивните творци биле богати, а сиромашни…Твојот случај е специфичен…

Моцарт:

-Да, на тој план со мене е специфична ситуацијата. Познато е дека со мојата музика заработив многу пари, а бев и до смрт имав големи финансиски проблеми. Се согласувам, тоа е парадоксално. Заработував и по 10.000 флорини годишно, а само за една концертна изведба ми плаќаа дури 1.000 флорини. Што е во моето време двојно повеќе од просек за средно богата класа. Во Виена ме сметаа за еден од најбогатите…Во меѓувреме се променија времињата, музиката стана маргикнална, дури безначајна, а згора на сè ми се разболе Констанца, мојата сопруга, мојата најголема и најсилна љубов. Мораше често да се лечи во скапи бањи, па морав да позајмувам пари…Да не беше мојата Констанца, која набрзо оздраве, фала му на Господа…Се докажа како вешта во финансиите, па трошевме без мера…Особено кога мене почна забрзано да ми паѓа здравјето…

Не, воопшто не ѝ забележувам дека по мојата смрт таа се оддаде на луксуз. Имаше само 29 години кога остана вдовица со две наши мали деца, во голема болка. Но, успеа да ги исплати сите наши долгови, да објави неколку мои дела, да организира серија меморијални концерти во моја чест и од австрискиот император да издејствува мала доживотна пензија за семејството…За останатото кој сака може да прочита во мојата биографија што ја напиша нејзиниот втор сопруг, данскиот дипломат Георг Нисен…Како умрев, во големи маки и болки, болен или отруен…тоа е друга приказна…

Да заклучам, со надеж дека ќе ти помогнам во затврдувањето, може и во надградбата на твојот став за без ближни: тие немаат никаква врска со творештвото, сеедно дали е творецот голем, гениј или минорен, безначаен. Притоа е неважно дали ги користеле, ги злоупотребувале заработените финансии од делата, живеееле, можеби се луксузирале на негова сметка или, напротив, ја споделувале неговата сиромаштија. Ако го имаш предвид мојот случај, за кој се согласуваме дека е специфичен, за творецот е мошне важно да биде ослободен од финансиски грижи и проблеми. Токму за сосем слободен да се посвети на создавањето. Во таа смисла е најдобро да биде без ближни. Ме разбираш? За да не чувствува спрема нив какви било грижи и обврски. Што со творештвото по неговата смрт во таква ситуација? Знам дека не се случило досега, но според мене е најдобро тоа да исчезне пред неговото исчезнување.

Пред да ја завршиме нашата средба во калдрмисаната пуста уличка, слабо осветлена со канделабри прилично оддалечени една од друга, што ја правеше уличка повеќе за сенки и сеништа одошто за живи луѓе, јас го затврдив и во извесна мера го надградив мојот став за без ближни:

-Творецот е и треба да биде без ближни сè долека твори, но и во меѓувреме, меѓу создадено и дело во создавање. Без далечни се подразбира. Тоа нема апсолутно никаква врска со неговиот индивидуален и колективен опстанок. Особено кога е збор за голем творец, за гениј, државата и општеството, а не ближните треба да се грижат за тоа. Нему најмногу му е својствена доволноста, па токму таа може да им биде поттикнувачка и инспиративна на други. Во спротивно, и ближните и државата и општеството, кои го величат творештвото на творец починат во беда, се лицемерни, дури бесрамни…Големиот творец, генијот никогаш не умира во самост и беда, туку исчезнува… А пред неговото исчезнување би требало да исчезне и сè создадено од него.     

ПРЕД ИСЧЕЗНУВАЊЕ (МОЖЕБИ РОМАН ОД СЛИКИ И ЗБОРОВИ), роман, 22